Pod terminem LUDY IRAŃSKIE kryją się dwa trochę różne pojęcia. Po pierwsze, są to ludy należące do irańskiego kręgu kulturowego, porozumiewające się językami należącymi do podgrupy indoirańskiej języków indoeuropejskich. Po drugie, to ludy zamieszkujące obszar współczesnego Iranu. Do tej kategorii zaliczamy także takie ludy, które porozumiewają się językami należącymi do innych, nieindoeuropejskich rodzin językowych.

Do ludów irańskich, czyli takich, które tworzą kulturę irańską zaliczamy:

Persów:
obecnie stanowią połowę populacji współczesnego Iranu. Przybyli na terytorium współczesnego Iranu pod koniec II tysiąclecia p.n.e. w 550 roku p.n.e. zajęli Medię i utworzyli na jej terenach rozległe imperium perskie. w V wieku p.n.e. próbowali podbić Grecję. w latach 334-327 ulegli potędze Aleksandra Macedońskiego. Zapoczątkowało to okres dominacji nad Persami, początkowo grecko-macedońskiej, a później partyjskiej. Niezależność Persom przywrócili w i połowie III wieku n.e. władcy z dynastii Sasanidów. w połowie VII wieku Persowie zostali podbici przez Arabów i zmuszeni do przejścia na islam. Wyrazem poczucia odrębności Persów od Arabów był wybór wersji szyickiej islamu.

Bachtiarów:
zamieszkują zachodni Iran. Podobnie jak Lurowie prowadzą koczowniczy, półkoczowniczy tryb życia i zajmują się w większości pasterstwem oraz rękodziełem.

Beludżów:
zamieszkują południowo-wschodni Iran, zachodni Pakistan i południowy Afganistan. Są narodem bez własnej państwowości. w VII w. z pierwotnych siedzib położonych nad Morzem Kaspijskim wyparli Beludżów Arabowie. Posługują się językiem beludżyjskim. Zajmują się głównie półosiadłym lub osiadłym pasterstwem, a także częściowo uprawą zbóż. Mają bogate tradycje rzemieślnicze, przede wszystkim haftu i wyrobu dywanów. Ich system plemienny oparty na więzi terytorialnej jest bardzo skomplikowany. Dziedziczni wodzowie kierują plemionami, złożonymi z podplemion i rodów. Na przestrzeni wieków styl życia Beludżów zmienił się w niewielkim stopniu.

Kurdów:
zamieszkują przede wszystkim krainę zwaną Kurdystanem, która jest podzielona pomiędzy Turcję, Irak, Iran oraz Syrię. Odosobnione enklawy Kurdów żyją także w tureckiej Anatolii, wschodnim Iranie (Chorasan), w korytarzu oddzielającym Armenię od okręgu Górnego Karabachu oraz w Afganistanie. Spora diaspora kurdyjska rozsiana jest po świecie, większe skupiska znajdują się w Niemczech, Francji, Szwecji oraz Izraelu. Uważani są za największy naród bez własnej państwowości. Populację Kurdów na Bliskim Wschodzie ocenia się na około 25 mln. Stanowią oni znaczącą mniejszość narodową w Turcji, w Iranie i Iraku. Od wieków starają się o utworzenie samodzielnego państwa, jednak wszystkie kraje, w których zamieszkują, mimo obietnic poczynionych na początku XX wieku, sprzeciwiają się temu. Posługują się językiem kurdyjskim.

Ludy pamirskie:
zamieszkują północno-wschodni Afganistan i południowy Tadżykistan. Porozumiewają się różnymi językami łączonymi razem w grupie języków pamirskich.

Lurów:
zamieszkują zachodni Iran. Prowadzą koczowniczy i półkoczowniczy tryb życia, zajmując się między innymi pasterstwem, a także rękodziełem. Porozumiewają się językiem luryjskim.

Osetyńczyków (Osetyjczycy, Osetyńczycy, Osetyńcy):
zamieszkują przede wszystkim dwie niewielkie republiki: Osetię Północną, wchodzącą w skład Federacji Rosyjskiej oraz Osetię Południową, wchodzącą w skład Gruzji. Ogólną liczbę Osetyńczyków ocenia się na ok. 700 tys. Posługują się językiem osetyńskim.

Pasztunów:
główna grupa etniczna Afganistanu i Pakistanu. Jest to lud koczowniczy, pasterski, nomadyczny. Wszedł on w konflikt z ludami osiadłymi, rolniczymi (Tadżykami, Hazarami oraz Uzbekami) ze względu na sprzeczność interesów i inne wartościowanie kultury. Narodowym sportem Pasztunów jest buzkaszi, a narodowym tańcem – atan. Pasztuni są muzułmanami sunnitami, z wyjątkiem klanu Turi wyznającego szyizm. Dużą rolę w ich kulturze odgrywa Pasztunwali – kodeks honorowy. Porozumiewają się językiem pasztuńskim (paszto) dzielącym się na liczne dialekty.

Tadżyków:
zamieszkują Azję Środkową, głównie Tadżykistan, a także północny Afganistan, wschodni Uzbekistan i południowy Kirgistan. Ich liczbę ocenia się na około 7 mln. Porozumiewają się językiem tadżyckim. Tradycyjne źródła utrzymania Tadżyków to rolnictwo oraz ogrodnictwo, a w mniejszym stopniu – hodowla oraz rzemiosło. Tadżycy afgańscy zachowali do dziś wiele elementów tradycyjnej kultury, w tym przede wszystkim patriarchalną organizację rodziny, sposób gospodarowania oraz rzemiosło.

Do ludów nieirańskich zamieszkujących tereny współczesnego Iranu zaliczamy:

Azerów (rodzina turecka):
zamieszkują przede wszystkim północno-zachodni Iran (prowincje: Azerbejdżan Wschodni oraz Azerbejdżan Zachodni), przy granicy z Azerbejdżanem oraz Turcją. Stanowią około 24% społeczeństwa. Porozumiewają się językiem azerskim.

Kazachów oraz Turkmenów (rodzina turecka):
zamieszkują obszar północno-wschodniego Iranu (prowincje: Golestan, Chorasan Północny oraz Chorasan Razawi). Stanowią około 2% populacji kraju. Porozumiewają się językiem kazachskim oraz turkmeńskim.

Ormian (rodzina indoeuropejska):
zamieszkują północno-zachodni Iran oraz większe ośrodki miejskie, między innymi Teheran, Isfahan, Sziraz.

Arabów (rodzina chamitosemicka):
zamieszkują południowy Iran, od granicy z Irakiem w kierunku wschodnim, wzdłuż wybrzeża Zatoki Perskiej. Stanowią około 3% populacji 70 mln Iranu. Porozumiewają się językiem arabskim z pewnymi naleciałościami perszczyzny.

Tu należy wyjaśnić, że:

Irańczyk to osoba, która zamieszkuje Islamską Republikę Iranu. Porozumiewa się w języku perskim jako języku ojczystym, lub drugim tzn. wyuczonym w szkole.

Afgańczyk (Afgan) to osoba, która zamieszkuje Islamskie Państwo Afganistanu i porozumiewa się w jednym/kilku językach używanych na tym obszarze Azji.

Tadżyk to osoba, która zamieszkuje obszar Republiki Tadżykistanu/Uzbekistanu/Afganistanu i mówi w języku tadżyckim. W Afganistanie ten wariant perszczyzny (tadżycki to bliski krewniak perskiego) nazywa się dari.

Opracował: Mateusz Kłagisz